კიდევ ერთი ისტორიული აღმოჩენა: NASA-ს „ჯეიმს ვების“ ტელესკოპმა ახალგაზრდა ვარსკვლავურ სისტემაში გაყინული წყლის კვალი აღმოაჩინა
🔭 რა დააფიქსირა ვების ტელესკოპმა?
აღმოჩენა ეხება ვარსკვლავ HD 181327-ს, რომელიც დედამიწიდან დაახლოებით 155 სინათლის წელითაა დაშორებული. ვარსკვლავის გარშემო მოთავსებულია მტვროვანი ნარჩენების დისკო (debris disk), რომელიც ძლიერი სიცივის ზონაშია — სწორედ იქ დააფიქსირა „ვებმა“ წყლის კრისტალების მკაფიო კვალი.
უფრო კონკრეტულად, წყლის ყინული დისკოს იმ უბნებშია თავმოყრილი, რომლებიც ყველაზე შორს მდებარეობს ვარსკვლავიდან და შესაბამისად — ყველაზე ცივია. უფრო შიდა ნაწილებში კი წყალმა თავისი ადგილი ნაწილობრივ დაკარგა — ან ორთქლად იქცა ვარსკვლავის ულტრაიისფერი გამოსხივების ზემოქმედებით, ან ქანებში ჩაიკეტა და ტელესკოპისთვის უხილავი გახდა.
🌌 რატომ არის ეს მნიშვნელოვანი?
ასტრონომები დიდი ხანია ვარაუდობდნენ, რომ მსგავს დისკოებში უნდა არსებობდეს ყინული, თუმცა დღემდე არ არსებობდა ტექნოლოგია, რომელიც ამას პირდაპირ დაადასტურებდა. ახლა კი, კრისტალიზებული წყლის ყინული პირდაპირი დაკვირვებითაა დამტკიცებული — ეს მნიშვნელოვანი წინსვლაა როგორც ვარსკვლავური სისტემების ევოლუციის, ასევე პლანეტების წარმოქმნის შესწავლაში.
„ეს იგივე წყლის ყინულია, რაც სატურნის რგოლებსა და კუიპერის სარტყლის ობიექტებზეა ნაპოვნი,“ — განმარტავს კვლევის წამყვანი ავტორი, ასტროფიზიკოსი ჩენ სიე (Chen Xie), ჯონ ჰოპკინსის უნივერსიტეტიდან.
🌠 რას გვეუბნება HD 181327?
HD 181327 გაცილებით ახალგაზრდაა, ვიდრე ჩვენი მზე — მხოლოდ 23 მილიონი წლისაა, მაშინ როცა მზეს დაახლოებით 4.6 მილიარდი წელი აქვს. სისტემა კი, მისი მასისა და ტემპერატურის გამო, მზის სისტემაზე ოდნავ უფრო დიდია. სწორედ აქ — დისკოს გარე რეგიონებში — დაფიქსირდა წყლის ყინულის უდიდესი კონცენტრაცია (20%-ზე მეტი).
შიდა რეგიონებში ყინულის რაოდენობა მხოლოდ 8%-ს შეადგენს, რაც მიანიშნებს, რომ იქ იგი ნელ-ნელა იქმნება და იშლება.
🧪 როგორ დააფიქსირეს?
წყლის ყინულის არსებობა დადასტურდა ვების ტელესკოპის ერთ-ერთი უძლიერესი ინსტრუმენტის, NIRSpec-ის (ინფრაწითელი სპექტროგრაფი) მეშვეობით, რომელიც განსაკუთრებით მგრძნობიარეა მტვრის მიკროსკოპულ ნაწილაკებზე და მხოლოდ კოსმოსიდან შეუძლია მათი დანახვა.
💧 რატომ არის ყინული ასე საჭირო?
ყინული მნიშვნელოვან როლს თამაშობს პლანეტების ფორმირებაში — განსაკუთრებით გიგანტურ გაზოვან პლანეტებსა და ქვისებრ პლანეტებზე (როგორიც დედამიწაა). ასტრონომები ვარაუდობენ, რომ ყინულოვანმა მასალებმა შეიძლება მოგვიანებით, ასტეროიდებისა და კომეტების სახით, მიანიჭოს ასეთ პლანეტებს სიცოცხლისთვის აუცილებელი წყალი.
„წყლის ყინული პლანეტების წარმოქმნის კატალიზატორია,“ — აცხადებს სიე. — „მას შეუძლია, სამომავლოდ, დედამიწის მსგავსი პლანეტების ქიმიური შემადგენლობა ჩამოაყალიბოს.“
🌍 გლობალური პროექტი
„ჯეიმს ვების“ ტელესკოპი — NASA-ს, ESA-ს (ევროპის კოსმოსური სააგენტოს) და CSA-ს (კანადის კოსმოსური სააგენტოს) ერთობლივი პროექტია. ის განკუთვნილია ყველაზე შორეული სამყაროს შესასწავლად — ჩვენს წარსულში ჩახედვითა და ახალი პლანეტების აღმოჩენით.
ეს აღმოჩენა არა მხოლოდ ახალია, არამედ შთამბეჭდავი — პირველად ისტორიაში, კაცობრიობამ დაადასტურა, რომ სამყაროში სხვა ვარსკვლავური სისტემებიც შეიცავს წყალს ყინულის სახით. ეს კი ნიშნავს, რომ იმავე პირობებში, რომლებიც სიცოცხლისთვის აუცილებელია, შესაძლოა სხვა პლანეტებზეც არსებობდეს სიცოცხლის შანსი.
და რაც მთავარია — ეს მხოლოდ დასაწყისია. 🌌🚀
ავტორი: NASA Webb Science Team